Gdzie musisz się zgłosić po spadek po rodzicach i inne świadczenia?

Spadek po rodzicach to jedna z ważniejszych spraw, które trzeba uporządkować, gdy jedno z nich odejdzie. Jest to zawsze dramatyczne wydarzenie, ale niestety, formalności muszą zostać odpowiednio wypełnione. Gdzie należy zgłosić się po spadek po rodzicach? Na co uważać w takiej sytuacji?

Zasady dziedziczenia spadku po rodzicach na podstawie testamentu

Najważniejszym dokumentem, stanowiącym o podziale spadku, jest testament. Musi on mieć szczególną formę, a osoba, która go sporządza, musi mieć ukończone 18 lat oraz być zdolna do czynności prawnych. Testament można sporządzić samodzielnie lub przy pomocy urzędnika (np. notariusza) i świadków.

W ostatniej woli, zmarły rodzic wskazuje, kto i w jakiej części odziedziczy po nim spadek. Dziedziczący nie muszą być wcale spokrewnieni lub spowinowaceni ze spadkodawcami – jeśli w testamencie pominie się dzieci i żonę, przekazując spadek np. na cele charytatywne, to wciąż mają oni szansę na przejęcie części majątku po zmarłym, dzięki zachowaniu prawa do zachowku, pozwalającego na podważenie ważności testamentu.

Inaczej ma się sprawa w przypadku, gdy dana osoba zostanie wydziedziczona z rodziny. Wówczas, bez względu na poziom pokrewieństwa, traci się całkowicie możliwość odziedziczenia spadku po rodzicach.

Spadek po rodzicach bez testamentu

Spisywanie testamentu nie jest w Polsce popularną praktyką. Mimo że prawo spadkowe jest częścią kodeksu cywilnego od 1946 roku, to tylko 8 na 100 Polaków po 40 roku życia, spisuje ostatnią wolę (badania fundacji „Napisz Testament”, luty 2021).

Niestety, po śmierci spadkodawcy, który nie pozostawił testamentu, stwierdzenie nabycia i dział spadku może być problematyczne. W takim kolejność dziedziczenia ustalają zapisy zawarte w kodeksie cywilnym. Duży wpływ na formę nabycia spadku i jego podział, ma sytuacja rodzinna spadkodawcy oraz zdolność spadkobierców do porozumienia się.

Jeśli zmarły nie pozostawił po sobie ostatniej woli, to krąg spadkobierców może być zmuszony do wizyty u notariusza, a w niektórych przypadkach nawet w sądzie, celem ustalenia, w jakich częściach można podzielić spadek.

Kto dziedziczy spadek po rodzicach?

Spadek w pierwszej kolejności dziedziczą dzieci oraz małżonek zmarłego w równych częściach, przy czym małżonkowi musi przypaść minimum jedna czwarta całości spadku. W przypadku, gdy drugi z rodziców również nie żyje, wówczas część przypadająca małżonkowi jest rozdzielona między dzieci osoby zmarłej. 

Przepisy kodeksu cywilnego stanowią, że jeśli jedno z dzieci spadkodawcy zmarło przed nim, wówczas część spadku przechodzi na jego potomków. Spadek nie przypada rodzeństwu spadkodawcy, ani jego dalszej rodzinie (kuzyni, ciotki), chyba że jeden ze spadkobiorców odrzuci swoją część schedy po zmarłym.

Kto decyduje o przyznaniu spadku po rodzicach?

Wiele zależy od tego, czy spadkobiercy są w stanie się porozumieć w sprawie podziału majątku. Jeśli między osobami dziedziczącymi panuje zgoda, wystarczy udać się do notariusza w celu sporządzeniu i zarejestrowaniu aktu nabycia spadku. Należy pamiętać, przy tej czynności muszą być obecni wszyscy spadkobiercy.

W przypadku, gdy osoby dziedziczące majątek, nie są w stanie porozumieć się co do jego podziału, konieczna będzie wizyta w sądzie. Podczas rozprawy, sąd rozpatrzy wszystkie przesłanki oraz przeanalizuję sytuację rodzinną i finansową osoby zmarłej, po czym podejmie decyzję o tym, kto odziedziczy spadek i w jakiej części.

Jakie dokumenty są wymagane, by uzyskać spadek po jednym z rodziców?

Jeśli zmarły rodzic nie spisał swojej ostatniej woli, lub nie wykluczył żadnego ze swoich dzieci z linii dziedziczenia, spadkobiercy przed wizytą u notariusza lub w sądzie, muszą przygotować 3 dokumenty:

W jaki sposób można przyjąć spadek?

Co do zasady, spadek po jednym z rodziców można przyjąć na dwa sposoby. Pierwszym jest bezczynność – osoba dziedzicząca majątek zmarłego otrzymuje go automatycznie, po 6 miesiącach od dnia poinformowania o ustaleniu jej jako spadkobiercy. Drugim jest całkowicie świadome i o wiele szybsze przyjęcie spadku, poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia.

Poza tym, nabycia spadku dokonuje się na dwa sposoby: wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Czym różnią się te dwie formy dziedziczenia majątku?

Nabycie spadku wprost

Standardowa forma dziedziczenia spadku, w której spadkobiercy przyjmują zarówno majątek pozostawiony przez zmarłego, jak i jego ewentualne zobowiązania wobec różnych podmiotów. Stwierdzenie nabycia spadku wprost skutkuje koniecznością spłacenia wszystkich długów zmarłego rodzica.

Dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Istnieje również druga forma nabycia spadku – z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. W tym przypadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi osoby, po której odziedziczyła spadek, ale tylko do ustalonej wartości inwentarzu wchodzącego w skład spadku. 

Co ważne, należy pamiętać o tym, że wierzyciele będą starali się ściągnąć ze spadkobiercy należną im kwotę, bez względu na to, co zrobił z rzeczami, które odziedziczył.

Z czym wiąże się odrzucenie spadku i jak to zrobić?

Odrzucenie spadku jest czynnością nieodwołalną. Wraz z dokonaniem tej czynności, majątek osobisty zmarłego przypadający danej osobie, przechodzi na dalszą rodzinę. Rzecz jasna, przy odrzuceniu spadku po rodzicach, pozbywa się również ich ewentualnego problemu z długami.

Podobnie jak w przypadku przyjęcia spadku, odrzucenie go wymaga złożenia odpowiedniego oświadczenia. Można złożyć go przed notariuszem lub przed sądem (przy rozprawie o stwierdzenie praw do spadku).

Nabycie spadku po rodzicach, a kwestie podatkowe

Warto też wspomnieć o kwestiach rozliczenia się z fiskusem. Co do zasady, osoby najbliższe są zwolnione z odprowadzenia podatku, bez względu na wartość dziedziczonego majątku. Aby uniknąć konieczności płacenia należności skarbowej, należy zgłosić odpowiedniemu naczelnikowi urzędu skarbowego fakt dziedziczenia oraz przyjęcia spadku i złożyć formularz SD-Z2.

Podobnie ma się sprawa z odszkodowaniem za śmierć rodzica – osoby najbliższe są zwolnione z jakichkolwiek opłat skarbowych. 

Niestety, dalsza rodzina oraz osoby spoza niej, które otrzymują spadek, musi się rozliczyć z fiskusem. Wynosi on od 7% do 12% kwoty spadku.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Kto otrzymuje spadek po rodzicach?

W pierwszej kolejności spadek dziedziczony jest w równych częściach przez dzieci zmarłego. Jeśli drugi z rodziców żyje, to na niego również przechodzi część spadku (minimum w 1/4).

Czy trzeba odprowadzić podatek od spadku po rodzicach?

Nie. Dzieci należą do grupy najbliższych osób, które są zwolnione z konieczności płacenia podatku od odziedziczonego majątku. Co ważne, każde z dzieci zmarłej osoby musi zgłosić fakt przyjęcia spadku do właściwego dla swojego miejsca zamieszkania, Urzędu Skarbowego.

Czy spadek po rodzicach przechodzi automatycznie na dziecko?

Tak, jeśli spadkobiercy nie przyjęli lub nie odrzucili spadku w ciągu 6 miesięcy od otrzymania informacji o fakcie otrzymania go, wówczas dziedziczy on zarówno długi jak i majątek spadkodawcy.